Operatie Roland was een militaire aanval van nazi-Duitsland op het Oostfront tijdens de Tweede Wereldoorlog. De operatie vond plaats als onderdeel van de bredere Duitse zomeroffensief, Operatie Citadel, en was bedoeld om het Rode Leger in de zuidelijke sector van de Koersk-saillant te omsingelen en te vernietigen. De aanval werd uitgevoerd door het III. Pantserkorps en de 2e SS-Pantsergrenadierdivisie “Das Reich” en vond plaats tussen 14 en 17 juli 1943.
Inhouds opgave
De Aanloop naar Operatie Roland
In de zomer van 1943 bereidde nazi-Duitsland zich voor op een grootschalig offensief tegen het Rode Leger. De Sovjetstrijdkrachten hadden bij de stad Koersk een uitgebreide verdedigingslinie opgebouwd, bestaande uit loopgraven, mijnenvelden en antitankgeschut. De Duitse legerleiding, onder bevel van generaal Erich von Manstein en veldmaarschalk Günther von Kluge, hoopte de Sovjetstellingen met een dubbele tangbeweging te omsingelen en te vernietigen.
Dit plan kreeg de codenaam Operatie Citadel en werd begin juli 1943 uitgevoerd. De aanval werd uitgevoerd door de legers van Heeresgruppe Mitte en Heeresgruppe Süd, maar verliep moeizaam. De Sovjetverdediging bleek sterker dan verwacht, en de Duitse pantserdivisies leden zware verliezen.
De Slag bij Prochorovka
Op 12 juli 1943 vond een van de grootste tankslagen uit de geschiedenis plaats de slag bij Prochorovka, een strategisch belangrijke stad in de Koersk-saillant. De Duitse pantserdivisies, waaronder elite-eenheden van de Waffen-SS, probeerden hier door de Sovjetlinies te breken. De Sovjets hadden echter grote aantallen T-34-tanks opgesteld en voerden een massale tegenaanval uit.
Hoewel de Sovjets zware verliezen leden in deze slag, wisten ze de Duitse opmars te stuiten. Dit was een beslissend moment: de aanvalsmogelijkheden van de Wehrmacht raakten uitgeput en het momentum van Operatie Citadel begon te verdwijnen.
De Beslissing tot Operatie Roland
Met de mislukking bij Prochorovka werd duidelijk dat Operatie Citadel zijn doel niet zou bereiken. Generaal Von Manstein wilde echter niet zomaar opgeven. Hij besloot een kleinschaligere aanval uit te voeren: Operatie Roland.
Het doel van Operatie Roland was om de Duitse posities in het zuiden van de Koersk-saillant te versterken en alsnog een doorbraak te forceren. Dit zou gebeuren door het III. Pantserkorps en de 2e SS-Pantsergrenadierdivisie “Das Reich” met elkaar te laten samenwerken. Door een gezamenlijke aanval hoopte de Duitse legerleiding de Sovjetverdediging te verzwakken en een sterke verdedigingslinie op te zetten.
Op 13 juli 1943 gaf Von Manstein opdracht tot Operatie Roland. De aanval zou de volgende ochtend beginnen, in een poging om alsnog terreinwinst te boeken voordat de Sovjets een definitief tegenoffensief konden starten.
De Uitvoering van Operatie Roland
De Duitse Aanval op 14 Juli 1943
In de vroege ochtend van 14 juli 1943 begon Operatie Roland. De aanval werd ingezet door de 2e SS-Pantsergrenadierdivisie “Das Reich”, ondersteund door het III. Pantserkorps. Het doel was om een corridor te creëren richting de Duitse eenheden die in het gebied vastzaten en zo de Sovjetverdediging te doorbreken.
De aanval begon met een korte maar hevige artilleriebeschieting op de Sovjetposities, gevolgd door een opmars van Duitse pantservoertuigen en infanterie. De 4e SS-Pantsergrenadierregiment “Der Führer” viel aan in de richting van Pravorot, een belangrijk strategisch punt ten zuidwesten van Prochorovka. Hier kwamen ze direct in hevige gevechten terecht met de overblijfselen van het 2e Sovjet Garde-Tankkorps.
Ondanks zware tegenstand slaagden de Duitsers erin de Sovjetlinies gedeeltelijk terug te dringen. Het dorp Belenichino werd na gevechten van huis tot huis ingenomen, en de Duitse tanks wisten enkele Sovjet-verdedigingsstellingen uit te schakelen. Toch was de opmars moeizamer dan gehoopt.
Het Sovjetverzet en Tegenmaatregelen
De Sovjetcommandanten zagen het gevaar van deze Duitse doorbraak en besloten onmiddellijk versterkingen naar het gebied te sturen. Op bevel van maarschalk Georgi Zjoekov werd de 10e Garde-Mechanische Brigade van het 5e Garde-Mechanische Korps ingezet om de linies te versterken. Deze eenheid beschikte over een groot aantal T-34-tanks, wat een directe bedreiging vormde voor de Duitse pantserstrijdkrachten.
De Sovjets voerden een reeks tegenaanvallen uit, waarbij ze gebruikmaakten van beweeglijke tactieken en vuursteun van artillerie en luchtaanvallen. Hierdoor konden de Duitse troepen zich niet volledig consolideren. Het werd steeds duidelijker dat het Rode Leger niet zomaar zou wijken.
De Mislukte Omsingeling
Op 15 juli slaagde het III. Pantserkorps erin contact te maken met de troepen van “Das Reich”, waarmee een tijdelijke Duitse corridor ontstond. Dit was echter niet voldoende om de Sovjetstrijdkrachten in de regio volledig te omsingelen. Veel Sovjeteenheden hadden zich inmiddels strategisch teruggetrokken, waardoor de omsingeling geen groot succes werd.
De Sovjets lieten wel materieel achter, zoals antitankkanonnen en munitievoorraden, maar de hoofdmacht van hun troepen wist aan de Duitse omsingeling te ontsnappen. Dit betekende dat Operatie Roland niet het beoogde doel bereikte: de vernietiging van een groot Sovjetleger in de regio.
Het Keerpunt: De Sovjet Tegenaanval en Het Duitse Terugtrekken
Het Strategische Besluit van Hitler
Terwijl de gevechten rond Operatie Roland nog gaande waren, vond er een belangrijke strategische ontwikkeling plaats. Op 13 juli 1943 had Adolf Hitler veldmaarschalk Erich von Manstein en generaal Günther von Kluge opgeroepen naar zijn hoofdkwartier, de Wolfsschanze in Oost-Pruisen. Hier gaf Hitler het bevel om Operatie Citadel te beëindigen.
Dit besluit werd genomen vanwege twee grote militaire dreigingen:
- De geallieerde landing op Sicilië (9-10 juli), waardoor Duitse troepen dringend nodig waren in Zuid-Europa.
- De Sovjet tegenaanval in het noorden van de Koersk-saillant, onder leiding van maarschalk Konstantin Rokossovski, waardoor de Duitse legers daar onder zware druk kwamen te staan.
Hoewel von Manstein erop aandrong om door te gaan met de aanval in het zuiden, gaf Hitler de prioriteit aan de verdediging elders. Hierdoor werd Operatie Roland niet verder uitgebreid en kregen de Duitse troepen het bevel zich voor te bereiden op een terugtrekking.
De Sovjet Doorbraak op 16-17 Juli
Op 16 juli begonnen de Sovjets een grote tegenaanval tegen de Duitse posities rond de zuidelijke sector van Koersk. De aanval werd uitgevoerd door troepen van het Zuidwestelijk Front en het Zuidelijk Front, die zich richtten op het verslaan van de 6e Duitse Leger en het 1e Pantserleger bij de rivieren Mius en Donets.
De Sovjets zetten grote aantallen tanks, infanterie en artillerie in om de Duitse linies te doorbreken. Dit bracht de Wehrmacht in een benarde positie: de kans op een omsingeling van hun eigen troepen werd reëel.
Om te voorkomen dat de Duitse troepen volledig vast kwamen te zitten, besloot von Manstein om Operatie Roland op 17 juli officieel af te breken. De pantserdivisies kregen bevel om zich geleidelijk terug te trekken naar defensieve posities bij Belgorod.
De Gevolgen voor de Duitse Troepen
De terugtrekking betekende dat de Duitse ambities in Koersk definitief mislukt waren. De 2e SS-Pantsergrenadierdivisie “Das Reich” en de andere betrokken eenheden leden zware verliezen, vooral in tanks en pantservoertuigen. Daarnaast was de morele impact groot: na maandenlange voorbereidingen was de aanval mislukt en was het Rode Leger in de aanval overgegaan.
Ook werd de 1e SS-Pantserdivisie “Leibstandarte Adolf Hitler” haastig overgeplaatst naar Italië, waar ze ingezet werd om de geallieerde opmars te vertragen. De andere SS-divisies werden zuidwaarts gestuurd om de opmars van het Rode Leger te proberen tegen te houden.
De Nasleep van Operatie Roland en De Gevolgen voor de Oorlog
Het Einde van de Duitse Offensieve Kansen
Met het mislukken van Operatie Roland en het afbreken van Operatie Citadel was het voor nazi-Duitsland duidelijk dat een offensieve overwinning op het Oostfront niet langer haalbaar was. De Wehrmacht had haar laatste grote aanval in het oosten ingezet, maar was niet in staat gebleken de Sovjetverdediging te breken.
De Duitsers verloren een groot aantal tanks, waaronder veel van hun moderne Panther- en Tiger-tanks, die niet alleen vernietigd waren in de gevechten, maar ook strandden door mechanische problemen. Daarnaast hadden de Sovjets bewezen dat ze een enorme strategische verdedigingscapaciteit hadden opgebouwd, waardoor de Duitse tactieken van Blitzkrieg steeds minder effectief werden.
Na Operatie Roland en de mislukking van Operatie Citadel kwamen de Duitsers voortaan in een verdedigende rol terecht. Ze zouden niet meer in staat zijn om een grootschalig offensief tegen de Sovjet-Unie te lanceren.
De Sovjet Opmars Begint
Na het Duitse falen bij Koersk zetten de Sovjets een reeks grootschalige tegenoffensieven in, die de Wehrmacht definitief op de terugtocht dwongen.
- Operatie Koetoezov begon op 12 juli 1943 en was gericht op het noorden van de Koersk-saillant. Dit dwong de Duitsers om zich verder terug te trekken uit het gebied rond Orjol.
- Operatie Polkovodets Roemjantsev werd gelanceerd op 3 augustus 1943 en leidde tot de verovering van Belgorod en uiteindelijk de bevrijding van Charkov op 23 augustus 1943.
Deze offensieven maakten een einde aan de Duitse strategische posities in Zuid-Rusland en Oekraïne. Van dit moment af aan waren de Sovjetlegers in de aanval en dreven ze de Duitsers steeds verder terug richting het westen.
De Gevolgen voor de Oorlog
Het falen van Operatie Roland en Operatie Citadel had verstrekkende gevolgen voor de rest van de oorlog:
- Het Duitse moreel kreeg een zware klap: de Wehrmacht had haar laatste grote offensief op het Oostfront verloren, wat de overtuiging onder de soldaten versterkte dat de oorlog niet meer te winnen was.
- De Sovjet-Unie kreeg het strategische initiatief: van dit moment af aan zouden de Sovjets continu aanvallen, waardoor de Wehrmacht zich telkens verder moest terugtrekken.
- De Duitse prioriteiten verschoven: door de geallieerde landing op Sicilië en later de invasie in Italië, moesten de Duitsers steeds meer troepen naar het westen sturen, wat hun kracht aan het Oostfront verder verzwakte.
Conclusie
Operatie Roland was een wanhoopspoging van de Duitse legerleiding om alsnog terreinwinst te boeken na de mislukking van Operatie Citadel. De aanval leidde echter niet tot de gewenste doorbraak en kon de opmars van het Rode Leger niet tegenhouden.
Na de zomer van 1943 veranderde de oorlog aan het Oostfront onomkeerbaar in het voordeel van de Sovjet-Unie. De Wehrmacht werd op de terugtocht gedwongen en zou zich nooit meer volledig herstellen van de verliezen die het leed bij Koersk en in de nasleep van Operatie Roland.
De Slag om Koersk en Operatie Roland markeerden daarmee een beslissend keerpunt in de Tweede Wereldoorlog, waarin de Duitsers hun offensieve macht verloren en de Sovjets begonnen aan een opmars die uiteindelijk zou eindigen met de inname van Berlijn in mei 1945.
Bronnen en meer informatie
- Afbeelding: Bundesarchiv, Bild 101III-Zschaeckel-206-35 / Zschäckel, Friedrich / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons
- Glantz, David M. & House, Jonathan M. (2004). The Battle of Kursk. Lawrence, KS, USA: University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-1335-9.
- Zetterling, Niklas & Frankson, Anders (2000). Kursk 1943: A Statistical Analysis. London, UK: Taylor & Francis. ISBN 0-7146-5052-8.
- Clark, Lloyd (2012). Kursk: The Greatest Battle: Eastern Front 1943. London, UK: Headline Publishing Group. ISBN 978-0-7553-3639-5.
- Healy, Mark (2010). Zitadelle: The German Offensive Against the Kursk Salient 4–17 July 1943. Stroud, UK: History Press. ISBN 978-0-7524-5716-1.
- Nipe, George (2012). Decision in the Ukraine: German Panzer Operations on the Eastern Front, Summer 1943. Mechanicsburg, PA, USA: Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-1162-3.
- Newton, Steven (2002). Kursk: The German View: Eyewitness Reports of Operation Citadel by the German Commanders. Cambridge, MA, USA: Da Capo Press. ISBN 0-306-81150-2.
- Zamulin, Valeriy (2011). Demolishing the Myth: The Tank Battle at Prokhorovka, Kursk, July 1943: An Operational Narrative. Translated by Stuart Britton. Solihull, UK: Helion & Company. ISBN 978-1-906033-89-7.
- Bronnen Mei1940
.jpg){kind=link}