De Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland (NSB) organiseerde tussen 1936 en 1940 de zogenaamde Hagespraken. Deze jaarlijkse bijeenkomsten vonden plaats op de Goudsberg te Lunteren en waren bedoeld om de eenheid en solidariteit binnen de partij te benadrukken. Tijdens deze dagen kwamen duizenden leden van de NSB bijeen om deel te nemen aan een programma vol toespraken, samenzang en optredens. De Hagespraken waren voor de NSB’ers een kans om zich onder elkaar te versterken tegen wat zij zagen als ‘de grote boze buitenwereld’.
Inhouds opgave
Belangrijke Data en Evenementen
De eerste Hagespraak werd gehouden op Tweede Pinksterdag, 1 juni 1936. Dit moment werd gekozen om de traditie jaarlijks voort te zetten. Elk jaar, op deze specifieke dag, verzamelden NSB-leden zich in grote getalen:
- 1936 en 1937: De bijeenkomsten op deze dagen weerspiegelden de routineuze aard van deze evenementen waar leiders zoals Anton Mussert en Cornelis van Geelkerken toespraken hielden.
- 9 oktober 1937 – Hagespraak der Trouwe: Deze bijzondere bijeenkomst was een reactie op de interne crisis binnen de partij na de verkiezingsnederlagen eerder dat jaar. De partijleiding riep op tot loyaliteit en herstel van vertrouwen.
- 1938-1939: De Hagespraken bleven doorgaan met de gebruikelijke jaarlijkse routine, ondanks de toenemende politieke spanningen in Europa.
- 13 mei 1940: Deze bijeenkomst werd geannuleerd vanwege de Duitse inval in Nederland enkele dagen eerder, en werd vervangen door een ‘Hagespraak der Bevrijding’ op 22 juni 1940.
Het Einde van de Hagespraken
De laatste Hagespraak werd gehouden op 22 juni 1940. Na deze datum verbood de Duitse bezetting verdere politiek getinte massa-bijeenkomsten, wat een einde maakte aan deze NSB-traditie.
Het Nationaal Tehuis
Het centrum voor deze bijeenkomsten was het Nationaal Tehuis op de Goudsberg, een complex dat geïnspireerd was door de Reichsparteitagsgelände in Neurenberg. Dit tehuis was bedoeld als een symbolisch hart van de NSB, waar de partij haar macht en eenheid kon demonstreren.
Toespraken en Deelnemers van de Hagespraken
De Hagespraken waren niet alleen belangrijk vanwege hun jaarlijkse frequentie, maar ook door de inhoud en de deelnemers die erbij betrokken waren. Deze bijeenkomsten werden gekenmerkt door toespraken van vooraanstaande NSB-leiders en andere belangrijke figuren binnen de partij.
Belangrijke Sprekers en Hun Rollen
- Anton Mussert: Als leider van de NSB was Mussert een centrale figuur tijdens de Hagespraken. Zijn toespraken waren gericht op het versterken van de partijdiscipline en het bevorderen van de NSB-idealen.
- Cornelis van Geelkerken: Als medeoprichter van de NSB speelde Van Geelkerken een prominente rol in het mobiliseren van de leden en het uitdragen van de partijboodschap.
- Gerhardus Dieters en ds. Gerrit van Duyl: Deze sprekers waren belangrijk voor het verspreiden van de ideologie onder de leden, waarbij Dieters bekend stond om zijn krachtige toespraken.
Culturele en Sociale Activiteiten
Naast de politieke toespraken waren de Hagespraken ook een platform voor culturele uitingen. Onder leiding van zangleider Melchert Schuurman Jr. werden er samenzangsessies georganiseerd, die bedoeld waren om het gemeenschapsgevoel te versterken. De aanwezigheid van vendelzwaaiers en optredens van de Weerbaarheidsafdeling droegen bij aan het ceremoniële karakter van de bijeenkomsten.
Speciale Bijeenkomsten
De Hagespraak van 1937, bekend als de ‘Hagespraak der Trouwe’, was een belangrijke gebeurtenis vanwege de context van interne partijstrijd en de noodzaak om het vertrouwen te herstellen. Deze bijeenkomst had een sterke focus op loyaliteit en herstel van het vertrouwen in Mussert’s leiderschap.
Impact en Ontvangst
De impact van deze toespraken en activiteiten was significant binnen de NSB. Ze fungeerden als een krachtig middel voor Mussert en andere leiders om de ideologie te verspreiden en de partijleden te motiveren. De grote opkomst bij deze evenementen wees op een sterke betrokkenheid van de leden en een behoefte aan gemeenschappelijke bevestiging van hun politieke en sociale ideeën.
Ideologische Thematiek en Historische Context van de Hagespraken
De Hagespraken van de NSB waren niet alleen bijeenkomsten voor samenhorigheid en toespraken; ze dienden ook als een platform voor de verspreiding van de NSB-ideologie. Dit deel van de analyse richt zich op de ideologische thema’s die tijdens deze evenementen werden benadrukt en de bredere historische context waarin ze plaatsvonden.
Kernideologische Thema’s
- Nationaalsocialistische Solidariteit: Centraal in de toespraken stond het thema van nationaalsocialistische solidariteit. De leiders benadrukten de noodzaak van eenheid en gezamenlijke strijd tegen wat zij zagen als de bedreigingen van het communisme en het parlementarisme.
- Anti-communisme en Anti-democratie: Deze thema’s waren prominent aanwezig, waarbij sprekers vaak de gevaren van het communisme en de falende democratische systemen in Europa aan de kaak stelden. Dit was bedoeld om de NSB te positioneren als een sterk alternatief.
- Verheerlijking van het Leiderschap: De verheerlijking van Mussert als leider en de trouw aan zijn visie waren terugkerende onderdelen van de toespraken, wat aansloot bij de fascistische en nationaalsocialistische traditie van leiderschapscultus.
Historische Context
De periode waarin de Hagespraken plaatsvonden, was een tijd van grote politieke en sociale onrust in Europa. De opkomst van totalitaire regimes en de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog vormden de achtergrond waartegen deze bijeenkomsten werden gehouden.
- Europese politieke spanningen: De late jaren ’30 kenmerkten zich door de opkomst van het fascisme en het nationaalsocialisme, niet alleen in Duitsland, maar ook in andere delen van Europa. De NSB gebruikte deze trends om haar eigen positie in Nederland te versterken.
- Binnenlandse politieke strijd: De NSB had te kampen met interne verdeeldheid en een dalende populariteit, zoals blijkt uit de verkiezingsresultaten van 1937. De partijleiding gebruikte de Hagespraken om de partijleden te mobiliseren en de eenheid te herstellen.
Reacties en Weerstand
Hoewel de Hagespraken een platform waren voor de NSB om haar macht te tonen, waren er ook aanzienlijke tegenreacties vanuit de Nederlandse samenleving. Velen zagen de NSB en haar activiteiten als een bedreiging voor de democratische orde en de sociale vrede in Nederland.
Conclusie
De NSB gebruikte de Hagespraken als een instrument om de partijideologie uit te dragen en om de leden een gevoel van gemeenschap en doel te bieden. Deze evenementen waren ook een manier voor Anton Mussert en andere leiders om hun controle over de partij te consolideren, vooral tijdens perioden van interne strijd en externe politieke druk. De uiteindelijke onderdrukking van deze bijeenkomsten door de Duitse bezetter markeerde het begin van een veranderende dynamiek binnen de NSB en de bredere context van de Tweede Wereldoorlog in Nederland.
Bronnenoverzicht
- Boeken en academische publicaties: Verschillende historische werken die de opkomst van de NSB en het fascisme in Europa documenteren, bieden diepgaande analyses van de politieke strategieën en sociale dynamieken van de partij.
- Archiefmateriaal: Documenten uit de archieven, waaronder toespraken en communicatie van NSB-leiders, geven inzicht in de interne werking en de ideologische richtlijnen van de partij.
- Getuigenissen en ooggetuigenverslagen: Verslagen van voormalige leden en tegenstanders van de NSB helpen bij het reconstrueren van de sfeer en de gebeurtenissen tijdens de Hagespraken.
- Bronnen Mei1940