De Moonsund Landing Operatie, ook bekend als de Moonsund Invasie, was een militaire operatie uitgevoerd door het Rode Leger in het najaar van 1944. Deze operatie maakte deel uit van het bredere Baltische Offensief tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het doel was om de Duitse troepen van Legergroep Noord te verdrijven uit de West-Estlandse archipel, strategisch gelegen in de Oostzee. De eilanden Saaremaa, Hiiumaa en Muhu speelden een belangrijke rol in de controle over vaarroutes naar steden zoals Helsinki, Sint-Petersburg en Tallinn.
Inhouds opgave
Achtergrond van het Conflict
De West-Estlandse archipel, bestaande uit de eilanden Saaremaa (Ösel), Hiiumaa (Dagö) en Muhu (Moon), werd in 1940 door de Sovjetunie bezet tijdens de annexatie van Estland. Deze eilanden waren vlak, met een hoogste punt van slechts 68 meter boven zeeniveau, en bestonden voornamelijk uit bossen, moerassen en open velden. Door de ondiepe kustwateren vormde het gebied een uitdaging voor maritieme operaties met grote schepen.
In 1941 veroverde Duitsland de eilanden tijdens Operatie Beowulf, waarbij de Sovjetgarnizoenen zich moesten terugtrekken. Het gebied bleef daarna onder Duitse controle, en de eilanden werden versterkt met garnizoenen, kustbatterijen en andere defensieve installaties. In 1944, na zware verliezen elders, begon de Duitse controle echter te wankelen. Dit gaf het Rode Leger de kans om de eilanden te heroveren als onderdeel van hun bredere offensief tegen Legergroep Noord.
Start van de Operatie
Troepen en Materieel
Voor deze operatie mobiliseerde het Rode Leger een aanzienlijke strijdmacht, waaronder het 8e Estse Fuselierskorps en het 109e Fuselierskorps. De troepen werden aangevoerd met behulp van amfibische voertuigen zoals DUKWs, geleverd via het Lend-Lease-programma. Veel van de infanteristen waren Estse dienstplichtigen, die vaak ongetraind waren en beperkte gevechtservaring hadden.
Landing op Muhu
De operatie begon op 29 september 1944 met een landing op het eiland Muhu, bij Kuivastu. Hoewel de Duitse verdediging aanvankelijk zwak was, besloten zij strategisch terug te trekken en vernietigden zij de dam tussen Muhu en Saaremaa om de Sovjetopmars te vertragen. Tegelijkertijd brachten de Duitsers versterkingen naar het gebied, waaronder de 218e Infanteriedivisie en de 12e Luftwaffe Velddivisie.
Gevechten op Saaremaa
Op 5 oktober zetten de Sovjettroepen hun offensief voort met een landing in het noordelijke deel van Saaremaa. Hoewel de Duitse troepen zich terugtrokken, voerden zij achterhoedegevechten uit om tijd te winnen voor hun hergroepering op het strategisch gelegen Sõrve-schiereiland. Dit schiereiland, smal en daardoor goed verdedigbaar, werd de laatste standplaats voor de Duitse troepen op Saaremaa.
De Slag bij Tehumardi, een van de meest intense confrontaties tijdens de operatie, vond plaats tijdens deze fase van het conflict. Hierin slaagden de Sovjets erin om Duitse eenheden verder terug te dringen, hoewel dit met zware verliezen gepaard ging.
Duitse Verdediging en Sovjetstrategie
De Duitse troepen maakten gebruik van versterkte defensieve posities, veelal overblijfselen van Sovjetstellingen uit 1941. Dit gaf hen een tactisch voordeel in het vlakke terrein. Om deze posities te doorbreken, gebruikten de Sovjets verschillende tactieken, waaronder het inzetten van observatieballonnen voor artillerievuur. Deze tactiek verbeterde de nauwkeurigheid van hun aanvallen aanzienlijk.
De Sovjets lanceerden ook amfibische aanvallen achter de Duitse linies in een poging om hun tegenstander te omsingelen. Deze pogingen werden echter keer op keer afgeslagen, met aanzienlijke verliezen aan Sovjetzijde.
Terugtrekking van de Duitse Troepen
Verandering van Duitse Strategie
Met de voortdurende opmars van het Rode Leger en het verlies van strategische posities, werd de situatie voor de Duitse verdedigers op Saaremaa steeds onhoudbaarder. Desondanks gaf Adolf Hitler bevel om het eiland tot de laatste man te verdedigen. Generaal Ferdinand Schörner, commandant van Legergroep Noord, negeerde dit bevel en gaf op 23 november 1944 opdracht tot een georganiseerde evacuatie van de resterende Duitse troepen.
Deze beslissing was opvallend, aangezien afwijking van Hitlers bevelen vaak leidde tot zware sancties. Het is onduidelijk of Schörner deze keuze maakte met stilzwijgende goedkeuring van Hitler, gezien de hopeloze situatie.
De Evacuatie
De evacuatie begon in de nacht van 23 op 24 november. Onder leiding van generaal-majoor Karl Henke werden de resterende Duitse troepen, inclusief ongeveer 700 gewonden, overgebracht naar Ventspils (Windau) op het vasteland van Letland. In totaal werden ongeveer 4.500 Duitse soldaten geëvacueerd, wat neerkwam op slechts 25% van de oorspronkelijke troepenmacht.
Alle achtergebleven wapens, voertuigen en materieel werden vernietigd om te voorkomen dat deze in Sovjethanden zouden vallen. Ongeveer 1.400 paarden werden geëuthanaseerd om te voorkomen dat ze door de Sovjetstrijdkrachten konden worden gebruikt. Daarnaast werden duizenden Estse burgers, die de terugkeer van de Sovjetunie vreesden, geëvacueerd naar Duitsland.
Nasleep en Gevolgen
Sovjetbeheer van de Eilanden
Na de overwinning op Saaremaa bleef het Rode Leger een grote militaire aanwezigheid handhaven in de regio. De kustverdedigingswerken werden gemoderniseerd en versterkt om toekomstige aanvallen te voorkomen. Veel delen van de eilanden, vooral het Sõrve-schiereiland, werden tot verboden gebied verklaard, waardoor de toegang voor burgers sterk beperkt werd.
De hernieuwde Sovjetcontrole leidde ook tot een nieuwe golf van deportaties van Estse inwoners in de late jaren 1940. Dit veroorzaakte langdurige demografische en sociale gevolgen voor de regio, die nog decennialang onder Sovjetbeheer bleef.
Militaire Lessen
De Moonsund-operatie illustreerde zowel de uitdagingen als de mogelijkheden van amfibische oorlogsvoering. Terwijl de Sovjets erin slaagden een goed verdedigd gebied in te nemen, gingen dit soort operaties vaak gepaard met zware verliezen, mede door logistieke beperkingen en weersomstandigheden. De gevechten toonden ook de waarde van lucht- en maritieme ondersteuning aan beide zijden van het conflict.
Conclusie
De Moonsund Landing Operatie markeerde een beslissend moment in de bevrijding van de Baltische regio door het Rode Leger in 1944. De Duitse nederlaag op Saaremaa was symptomatisch voor de bredere aftocht van de Asmogendheden in Oost-Europa. Ondanks het strategische succes bracht de operatie zware verliezen met zich mee voor beide partijen. De politieke en sociale gevolgen van deze gebeurtenissen zouden decennia later nog voelbaar zijn in de Baltische staten.
Bronnen en meer informatie
- Afbeelding 1: Izrail Pikman , Publiekdomein, via Wikimedia Commons
- Afbeelding 2: Christwelfwww, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
- Õun, Mati; Ojalo, Hanno (2010). Võitlused Läänemerel 1943–1945. Tallinn: Grenader. ISBN 978-9949-448-42-5.
- Ачкасов, В. (1973). “Моонзундская десантная операция”. Военно-Исторический Журнал. ISSN 0042-9058.
- Bronnen Mei1940
