Giovanni delle Bande Nere: Italiaanse lichte kruiser in WO2

De kruiser Giovanni delle Bande Nere was een Italiaanse lichte kruiser van de Giussano-klasse, gebouwd in de jaren 1920 en actief tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het schip, vernoemd naar een beroemde condottiero uit de 16e eeuw, speelde een belangrijke rol in Italiaanse maritieme operaties in de Middellandse Zee. Met een indrukwekkende snelheid en krachtige bewapening was het ontworpen om de Franse torpedobootjagers van de Chacal-klasse te overtreffen, maar haar lichte bepantsering maakte haar kwetsbaar in gevechten. Na intensieve inzet in diverse zeeslagen zonk het schip in 1942, en decennia later werd het wrak teruggevonden op de zeebodem bij Stromboli.

Naamgeving

Giovanni delle Bande Nere, genoemd naar de 16e-eeuwse condottiero Giovanni de’ Medici, werd gebouwd door de scheepswerf Regio Cantiere di Castellammare di Stabia. Haar kiel werd gelegd op 31 oktober 1928, en zij werd te water gelaten op 27 april 1930. De kruiser was voltooid in april 1931. Hoewel de Giussano-klasse over het algemeen werd geprezen om hun prestaties, werd de afwerking van Giovanni delle Bande Nere minder hoog beoordeeld dan die van haar zusterschip Bartolomeo Colleoni.

Specificaties en Bewapening

Na de Eerste Wereldoorlog breidde de Italiaanse Regia Marina haar vloot uit met kruisers van de verslagen Duitse en Oostenrijks-Hongaarse marines. In de jaren 1920 begon Frankrijk met de bouw van grote torpedobootjagers uit de Chacal- en Guépard-klassen, die nieuwe uitdagingen voor de Italiaanse vloot vormden. De Italiaanse marineleiding reageerde hierop door vier lichte kruisers van de Giussano-klasse te bestellen, ontworpen om de Franse schepen te overtreffen in snelheid en bewapening. Dit ging echter ten koste van de bepantsering, waardoor de schepen kwetsbaarder waren in gevechten.

De Giovanni delle Bande Nere had een lengte van 169,3 meter, een breedte van 15,5 meter en een diepgang van 5,3 meter. Het standaard waterverplaatsingsvermogen bedroeg 5.130 ton, oplopend tot 6.844 ton bij volledige belading. De lichte constructie en lange, gestroomlijnde romp waren gericht op het behalen van hoge snelheden. Haar machinekamer, uitgerust met twee Belluzzo-stoomturbines en zes oliegestookte Yarrow-ketels, leverde een vermogen van 95.000 pk, goed voor een topsnelheid van 36,5 knopen. Tijdens proefvaarten bereikte het schip zelfs 38,2 knopen, maar in operationele omstandigheden was dit beperkt tot 30 knopen.

Qua bewapening beschikte Giovanni delle Bande Nere over een hoofdbatterij van acht 152 mm kanonnen, verdeeld over vier dubbeltorens. Voor luchtafweer waren zes 100 mm kanonnen, acht 37 mm kanonnen en acht 13,2 mm machinegeweren aanwezig. Verder waren er vier 533 mm torpedobuizen en een optie voor twee vliegtuigen aan boord, die werden gelanceerd vanaf een katapult.

De bepantsering van het schip was minimaal: een gordel van 24 mm langs de machineruimtes en munitieopslag, afgesloten met schotten van 20 mm. Het dek had een dikte van 20 mm, terwijl de torens en brug een bescherming van respectievelijk 23 mm en 25-40 mm hadden.

Operaties tijdens de Spaanse Burgeroorlog en het Begin van de Tweede Wereldoorlog

Prestaties in de Spaanse Burgeroorlog

Voor de Tweede Wereldoorlog was Giovanni delle Bande Nere actief in het westelijke Middellandse Zeegebied. Tijdens de Spaanse Burgeroorlog nam zij deel aan non-interventiepatrouilles om wapenleveranties naar de strijdende partijen te voorkomen. Deze operaties waren strategisch van belang om de Italiaanse invloed in het gebied te versterken.

Deelneming aan de Tweede Wereldoorlog

Met de Italiaanse oorlogsverklaring aan Groot-Brittannië en Frankrijk op 10 juni 1940 werd Giovanni delle Bande Nere toegewezen aan de II Divisie van het II Eskader. Het schip, onder bevel van viceadmiraal Ferdinando Casardi, voerde mijnenlegoperaties uit in de Straat van Sicilië en ondernam vergeefse zoektochten naar vijandelijke schepen.

In juli 1940 escorteerde zij een belangrijk konvooi van Palermo naar Benghazi, dat versterkingen en voorraden naar Noord-Afrika bracht ter voorbereiding van de Italiaanse invasie van Egypte. Tijdens de Slag bij Calabrië (9 juli 1940) diende Giovanni delle Bande Nere als bescherming voor het konvooi en slaagde erin haar missie zonder schade te volbrengen.

De Slag bij Kaap Spada en de Vervolgoperaties

De Slag bij Kaap Spada
Op 17 juli 1940 vertrok Giovanni delle Bande Nere samen met haar zusterschip Bartolomeo Colleoni vanuit Tripoli, op weg naar het oosten van de Middellandse Zee. Hun opdracht was het aanvallen van Britse konvooien in de Egeïsche Zee. Op 19 juli, nabij Kaap Spada bij Kreta, stuitten de Italiaanse kruisers op een groep Britse torpedobootjagers (HMS Hyperion, HMS Ilex, HMS Hero en HMS Hasty). De Britten, die numeriek en qua vuurkracht in het nadeel waren, trokken zich onmiddellijk terug, met de Italianen in achtervolging.

Onverwacht dook de Australische lichte kruiser HMAS Sydney op, gesteund door de torpedobootjager HMS Havock. Vanuit een mistbank opende Sydney het vuur op Giovanni delle Bande Nere en trof haar bij de achterste schoorsteen. Vier bemanningsleden kwamen om, en de Italiaanse schepen hadden moeite om het zicht op Sydney te behouden in de slechte weersomstandigheden.

De Italiaanse aanval draaide uit op een catastrofe toen Bartolomeo Colleoni zwaar beschadigd raakte door treffers van Sydney en torpedo’s van de Britse torpedobootjagers. De Giovanni delle Bande Nere probeerde haar zuster te helpen, maar Casardi, de bevelhebber van de Italiaanse eenheid, moest zich uiteindelijk terugtrekken. De Britten redden veel van de overlevenden van Bartolomeo Colleoni, terwijl Giovanni delle Bande Nere kon ontsnappen, ondanks lichte schade door een tweede treffer van Sydney.

Latere Operaties in 1940–1941

Na de nederlaag bij Kaap Spada werd Giovanni delle Bande Nere voornamelijk ingezet voor konvooiescortes tussen Italië en Noord-Afrika. In deze periode kreeg de Italiaanse marine te maken met intense geallieerde lucht- en zeeblokkades, die het bevoorraden van de troepen in Noord-Afrika bemoeilijkten.

Een opmerkelijke bijdrage leverde het schip in juni 1941, toen het samen met andere Italiaanse kruisers een mijnenveld legde nabij Tripoli. Dit mijnenveld bleek later cruciaal, omdat het verschillende Britse schepen vernietigde, waaronder de kruiser HMS Neptune. Ondanks deze successen had de Italiaanse marine te kampen met een tekort aan brandstof en moderne schepen, wat de operaties beperkte.

De Tweede Slag bij Sirte (21 maart 1942)

De Giovanni delle Bande Nere speelde een belangrijke rol in de Tweede Slag bij Sirte. Deze slag draaide om een Britse poging om een konvooi met voorraden naar Malta te escorteren. De Italiaanse marine, inclusief Giovanni delle Bande Nere en de zware kruisers Gorizia en Trento, probeerde het konvooi te onderscheppen.

Het Italiaanse eskader, onder bevel van admiraal Angelo Parona, had moeite om de Britse schepen te lokaliseren in de zware rook en slechte zichtbaarheid. Giovanni delle Bande Nere raakte echter het Britse vlaggenschip, HMS Cleopatra, waarbij vijftien bemanningsleden omkwamen en de communicatie van het schip werd uitgeschakeld. Ondanks deze aanvallen slaagden de Italianen er niet in het konvooi volledig te vernietigen, omdat zij orders hadden om nachtelijke gevechten te vermijden.

Tijdens de terugtocht naar de haven raakte Giovanni delle Bande Nere beschadigd door een zware storm, wat haar snelheid en zeewaardigheid aantastte. Dit zou uiteindelijk bijdragen aan haar noodlottige laatste missie.

De Ondergang van Giovanni delle Bande Nere

Na de schade tijdens de slag bij Sirte werd Giovanni delle Bande Nere op 1 april 1942 van Messina naar La Spezia gestuurd voor reparaties, begeleid door de torpedoboot Libra en de torpedobootjager Aviere. Ongeveer 11 zeemijlen ten zuiden van Stromboli werd het schip echter onderschept door de Britse onderzeeër HMS Urge.

Urge lanceerde twee torpedo’s die Giovanni delle Bande Nere midscheeps troffen. Het schip brak in tweeën en zonk snel, waarbij een groot deel van de bemanning omkwam. De ramp benadrukte de kwetsbaarheid van de Italiaanse lichte kruisers, die onvoldoende bescherming hadden tegen moderne onderzeebootaanvallen.

De Ontdekking van het Wrak

Ruim 77 jaar na haar ondergang werd het wrak van Giovanni delle Bande Nere in maart 2019 gelokaliseerd door de Italiaanse marine. Het wrak ligt op een diepte van 1.460 tot 1.730 meter in de Tyrreense Zee, ongeveer 11 mijl ten zuiden van het eiland Stromboli.

Onderzoekers bevestigden dat het schip in drie grote delen op de zeebodem ligt. De beelden toonden aanzienlijke schade, waarschijnlijk veroorzaakt door de torpedo-inslagen en de daaropvolgende explosies. De vondst van het wrak biedt niet alleen nieuwe inzichten in de exacte omstandigheden van het verlies van Giovanni delle Bande Nere, maar herinnert ook aan de dodelijke risico’s waarmee marinepersoneel tijdens de Tweede Wereldoorlog werd geconfronteerd.

Conclusie

Giovanni delle Bande Nere was een opmerkelijke vertegenwoordiger van de Italiaanse marine tijdens een tumultueuze periode in de wereldgeschiedenis. Haar ontwerp, prestaties en uiteindelijke lot bieden waardevolle lessen over de evolutie van marine architectuur, strategie en oorlogsvoering. Haar wrak, nu een stille getuige op de zeebodem, blijft een tastbare herinnering aan de offers die werden gebracht tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Bronnen en meer informatie

1. Afbeelding: See page for author, Public domain, via Wikimedia Commons
2. Fraccaroli, Aldo (1986). “Italy”. In Gardiner, Robert & Gray, Randal (eds.). Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. London: Conway Maritime Press. pp. 252–290. ISBN 978-0-85177-245-5.
3. Gay, Franco; Gay, Valerio (1988). The Cruiser Bartolomeo Colleoni. Anatomy of the Ship. London: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-87021-900-9.
4. Greene, Jack; Massignani, Alessandro (1998). The Naval War in the Mediterranean, 1940–1943. London: Chatham Publishing. ISBN 978-1-86176-057-9.
5. O’Hara, Vincent (2009). Struggle for the Middle Sea: The Great Navies at War in the Mediterranean Theater, 1940–1945. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 978-1-59114-648-3.
6. Rohwer, Jürgen (2005). Chronology of the War at Sea, 1939–1945: The Naval History of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press. ISBN 978-1-59114-119-8.
7. Whitley, M. J. (1995). Cruisers of World War Two: An International Encyclopedia. London: Arms and Armour Press. ISBN 978-1-85409-225-0.
8. Brescia, Maurizio (2012). Mussolini’s Navy: A Reference Guide to the Regina Marina 1930–45. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 978-1-59114-544-8.
9. Ritrovato l’incrociatore leggero Giovanni Delle Bande Nere. Beschikbaar op Difesa Online.
10. Bronnen Mei1940