Horst Wessel: Van SA-leider tot nazi-martelaar in Berlijn

Horst Ludwig Georg Erich Wessel (9 oktober 1907 – 23 februari 1930) was een prominente figuur in de Sturmabteilung (SA), de paramilitaire vleugel van de NSDAP, beter bekend als de Nazi-partij. Na zijn moord in 1930 door twee leden van de Kommunistische Partei Deutschlands (KPD) werd Wessel door Joseph Goebbels verheven tot een martelaar voor de Nazi-partij.

Vroege leven

Familie en achtergrond

Horst Wessel werd geboren op 9 oktober 1907 in Bielefeld, Westfalen. Hij was de zoon van Wilhelm Ludwig Georg Wessel, een Lutherse predikant, en Bertha Luise Margarete Richter, afkomstig uit een familie van eveneens Lutherse predikanten. Horst groeide op in een gezin dat stevig geworteld was in de monarchistische en conservatieve tradities van het Keizerlijke Duitsland. Het gezin verhuisde later naar Berlijn, waar zijn vader predikant werd in de Nikolaikerk, een van de oudste kerken van de stad.

Opleiding en jeugd

Wessel volgde onderwijs op verschillende gymnasia in Berlijn, waaronder het Luisenstädtisches Gymnasium, waar hij in 1926 zijn Abitur behaalde. In datzelfde jaar begon hij met zijn rechtenstudie aan de Friedrich Wilhelm Universiteit (nu de Humboldt-Universiteit) in Berlijn. Hoewel hij afkomstig was uit een traditioneel en conservatief milieu, werd Wessel al vroeg aangetrokken tot radicale rechtse bewegingen, mede door de politieke overtuigingen van zijn vader.

Politieke radicalisering

Op 15-jarige leeftijd sloot Wessel zich aan bij de jeugdafdeling van de monarchistische Deutschnationale Volkspartei (DNVP). Hij zou later deze partij verlaten en zich aansluiten bij verschillende extreemrechtse paramilitaire groepen, zoals de Wiking Liga, een organisatie die streefde naar een nationale dictatuur. Deze periode van zijn leven kenmerkte zich door straatgevechten met aanhangers van linkse partijen, waaronder de SPD en de KPD. Deze straatgevechten vormden de basis voor zijn latere rol binnen de Sturmabteilung van de Nazi-partij.

Lidmaatschap van de NSDAP en de SA

Overgang naar de NSDAP

In 1926, na het verbod op de Wiking Liga en andere soortgelijke groepen, verliet Wessel deze organisaties en sloot hij zich aan bij de SA, de paramilitaire vleugel van de Nazi-partij. De aantrekkingskracht van de NSDAP op Wessel was voor een groot deel te danken aan de charismatische leider Joseph Goebbels, de nieuw benoemde Gauleiter van Berlijn. Wessel werd al snel een toegewijd lid van de SA en ontwikkelde een grote bewondering voor zowel Goebbels als Adolf Hitler.

Activiteiten binnen de SA

Als SA-Sturmführer in de Sturmabteilung (SA) van de Nazi-partij leidde Horst Wessel SA-Sturm 5 in Berlijn. Zijn functie omvatte het organiseren van paramilitaire acties, het rekruteren van nieuwe leden, en het coördineren van straatgevechten met communistische groepen. Wessel stond bekend om zijn harde aanpak en zijn betrokkenheid bij de gewelddadige confrontaties die kenmerkend waren voor de SA. Zijn leiderschap in deze rol droeg bij aan de versterking van de nazi-invloed in Berlijn, en na zijn dood werd hij een symbool van martelaarschap en propaganda voor de nazi-beweging.

Zijn toewijding aan de Nazi-partij kwam tot uiting in zijn besluit om zijn rechtenstudie te beëindigen en zich volledig te wijden aan de partijactiviteiten.

In 1929 schreef Wessel de tekst voor het lied “Die Fahne hoch!”, dat later bekend zou worden als het “Horst Wessel-lied”. Dit lied zou uitgroeien tot het officieuze volkslied van de Nazi-partij en speelde een belangrijke rol in de nazi-propaganda.

Moord en gevolgen

Conflict en moord

Op 14 januari 1930, na een conflict over onbetaalde huur, werd Wessel in zijn woning in Berlijn neergeschoten door Albrecht “Ali” Höhler, een crimineel en lid van de KPD. Höhler werd later gearresteerd en veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf voor de moord, maar werd in 1933 door de SA uit de gevangenis gehaald en geëxecuteerd.

Propaganda en begrafenis

Joseph Goebbels zag in Wessels dood een kans om hem te verheffen tot martelaar voor de Nazi-beweging. Wessels begrafenis op 1 maart 1930 werd een grootse propagandabijeenkomst, waarbij prominente nazi’s, waaronder Goebbels en Hermann Göring, aanwezig waren. Ondanks beperkingen die door de politie waren opgelegd, werd de begrafenis gebruikt om de nazi-ideologie te promoten en Wessel te presenteren als een held van de beweging.

Martelaarschap

Wessel werd na zijn dood een symbool van de nazi-beweging. Zijn naam en het lied dat hij schreef werden in nazi-Duitsland verheven tot iconische status. Wessel werd niet alleen geëerd als een held, maar zijn naam werd ook gebruikt om nazi-ideologieën te rechtvaardigen en te verspreiden, zowel in Duitsland als in het buitenland.

Nalatenschap en naoorlogse behandeling

Propaganda en cultuur

Wessels naam en het “Horst Wessel-lied” bleven tijdens het Derde Rijk een krachtig propagandamiddel. Zijn leven en dood werden verheerlijkt in films, zoals Hans Westmar, waarin zijn rol werd geromantiseerd en verbonden met nazi-idealen. Zijn naam werd ook gebruikt voor het benoemen van straten, scholen en militaire eenheden, zoals de 18e SS Panzergrenadier-divisie “Horst Wessel”.

Na de oorlog

Na de nederlaag van nazi-Duitsland in 1945, werd Wessels graf in Berlijn vernield, en zijn naam werd door de Duitse autoriteiten uit het openbare leven gewist. Het gebruik van zijn naam of lied werd verboden en gezien als een overblijfsel van de nazi-ideologie. In het moderne Duitsland worden pogingen van neo-nazi-groeperingen om Wessels naam te herstellen fel bestreden door de overheid en het maatschappelijk middenveld.

Conclusie

Horst Wessel blijft een controversieel figuur in de geschiedenis van nazi-Duitsland. Zijn leven, hoewel kort, werd door Joseph Goebbels en de Nazi-partij gebruikt als een krachtig propagandawapen om de nazi-ideologie te promoten. Na zijn dood werd hij verheven tot martelaar, en zijn nalatenschap werd gebruikt om de kernwaarden van het nationaalsocialisme te versterken. Vandaag de dag dient zijn verhaal als een herinnering aan de gevaren van propaganda en de verheerlijking van geweld in politieke bewegingen.

Bronnen en meer informatie

1. Evans, Richard J. The Coming of the Third Reich. Penguin, 2004.
2. Shirer, William L. The Rise and Fall of the Third Reich. Simon & Schuster, 1960.
3. Fest, Joachim. Hitler. Harcourt, 1974.
4. Goebbels, Joseph. Diaries. Penguin, 2003.
5. Evans, Richard J. The Third Reich in Power. Penguin, 2005.
6. Bronnen Mei1940
7. Afbeelding: Bundesarchiv, Bild 146-1978-043-14 / Heinrich Hoffmann / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons