Heije Schaper (Joure, 8 september 1906 – Den Haag, 26 mei 1996) was een invloedrijke Nederlandse militair en politicus. Zijn bijdrage aan de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende wederopbouw van de Nederlandse krijgsmacht heeft hem aanzienlijke erkenning opgeleverd, waaronder de prestigieuze Militaire Willems-Orde. Na de oorlog bekleedde hij sleutelposities bij de Marine Luchtvaartdienst en de Koninklijke Luchtmacht, en speelde hij een cruciale rol in de modernisering van het Nederlandse leger.
Inhouds opgave
Jeugd en opleiding
Heije Schaper werd geboren in Joure als zoon van caféhouder Johan Schaper en Wietske van der Zee. Hij volgde een HBS-B-opleiding in Heerenveen en begon in 1926 aan de Kweekschool voor Zeevaart in Amsterdam, waar hij werd opgeleid tot koopvaardijofficier. Na het afronden van zijn opleiding in 1929 trad Schaper in dienst bij de Koninklijke Marine. Hier begon hij als reserve-officier bij de onderzeedienst, waarna hij zich verder specialiseerde als waarnemer. Tussen 1931 en 1933 voltooide hij de opleiding tot officier-vlieger bij de Marine Luchtvaartdienst (MLD).
Dienst in Nederlands-Indië
Na zijn opleiding werd Schaper in 1934 overgeplaatst naar Nederlands-Indië. Hier diende hij als vlieger bij de MLD en later als vlieginstructeur op Vliegkamp Morokrembangan in Soerabaja. Zijn tijd in Nederlands-Indië, die duurde tot 1937, leverde hem veel ervaring op als luchtvaartofficier. Na zijn terugkeer naar Nederland werkte hij op Vliegkamp Schellingwoude als vlieger.
Tweede Wereldoorlog
Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, wist Schaper met een Fokker T.VIIIw watervliegtuig naar Engeland te ontkomen. Daar sloot hij zich aan bij het 320 Dutch Squadron RAF, waar hij verkennings- en bombardementsvluchten uitvoerde tegen de Duitse bezetter. Een belangrijke missie kwam in oktober 1940, toen de Nederlandse regering in ballingschap hem selecteerde voor een gevaarlijke operatie om verzetsmensen op te halen van het Tjeukemeer. Schaper, die bekend was met de omgeving, landde op 15 oktober 1940 op het meer. Hoewel de Duitsers hem opwachtten en het vliegtuig beschoten, wist Schaper met zijn bemanning te ontsnappen. Voor deze heldendaad ontving hij de Militaire Willems-Orde uit handen van Koningin Wilhelmina op 15 november 1940.
Gevangenschap en ontsnapping
Op 30 mei 1942 werd Schapers vliegtuig, een Lockheed Hudson, neergeschoten tijdens een aanval op Duitse schepen bij Terschelling. Hij overleefde de crash, maar werd gevangen genomen door de Duitsers en opgesloten in het krijgsgevangenenkamp Stalag Luft III. Dit kamp werd later berucht vanwege de Grote Ontsnapping, waaraan Schaper actief deelnam in de voorbereidingen. Hoewel hij niet deelnam aan de daadwerkelijke ontsnapping, die later werd verfilmd als The Great Escape, was zijn betrokkenheid cruciaal voor de planning.
Aan het einde van de oorlog werd Stalag Luft III ontruimd en werden de gevangenen op een dodenmars gestuurd naar een ander kamp. Begin mei 1945 werden de gevangenen bevrijd door Britse troepen.
Na de oorlog: carrière in de luchtmacht
Na zijn bevrijding werd Schaper in 1945 commandant van het 321 Dutch Squadron RAF in Ceylon. Echter, tegen de tijd dat hij daar aankwam, was de oorlog al afgelopen. Hij keerde terug naar Nederland, waar hij in 1946 waarnemend commandant werd van de MLD. In 1949 werd hij bevorderd tot schout-bij-nacht en officieel aangesteld als commandant van de MLD.
In 1954 maakte Schaper de overstap naar de Koninklijke Luchtmacht, die sinds 1953 een eigen krijgsmachtonderdeel was geworden. Hij werd benoemd tot generaal-majoor en plaatsvervangend chef van de Luchtmachtstaf. In 1956 volgde zijn benoeming tot chef van de Luchtmachtstaf en bevelhebber der Luchtstrijdkrachten als luitenant-generaal. Schaper speelde een belangrijke rol in de modernisering van de Nederlandse luchtmacht, waarbij hij onder meer betrokken was bij de vervanging van verouderde jachtvliegtuigen zoals de Meteor en Thunderjet door modernere toestellen zoals de Hunter en de Sabre.
Vernieuwing en modernisering
Een van Schapers belangrijkste wapenfeiten was de introductie van geleide wapens en de Starfighter, een supersonisch gevechtsvliegtuig. Deze moderniseringen waren cruciaal voor de positie van de Koninklijke Luchtmacht binnen de NAVO. Schaper zette zich in voor het vergroten van de slagkracht van de luchtmacht, en zijn strategische inzichten waren van groot belang voor de verdere professionalisering van de Nederlandse luchtstrijdkrachten.
Van januari 1958 tot mei 1959 was Schaper tevens voorzitter van het Comité van de Verenigde Chefs van Staven. Dit was een voorloper van de huidige functie van commandant der Strijdkrachten. In deze periode had hij invloed op de bredere krijgsmachtstrategie van Nederland.
Politieke en latere carrière
In 1961 verliet Schaper de Koninklijke Luchtmacht om de functie van Chef van het Militaire Huis van Koningin Juliana te vervullen. Deze vertrouwenspositie hield hij tot 1976, toen hij met pensioen ging en werd benoemd tot adjudant in buitengewone dienst. In 1966 maakte hij een korte uitstap naar de politiek toen hij staatssecretaris van Defensie werd in het kabinet-Cals, als partijloze opvolger van de overleden KVP’er Borghouts.
Hoewel zijn politieke carrière van korte duur was, keerde Schaper na deze periode terug naar zijn rol bij het Militaire Huis, waar hij tot zijn pensionering nauw betrokken bleef bij de defensiezaken van Nederland. Na zijn pensioen bleef hij actief in verschillende rollen, waarbij hij met name betrokken bleef bij veteranenorganisaties en ridderorden.
Persoonlijk leven
Heije Schaper trouwde in 1942 en kreeg drie zonen uit dit huwelijk. Een van zijn zoons, Herman Schaper, werd diplomaat en lid van de Eerste Kamer. Schaper stond bekend als een bescheiden maar vastberaden man die zijn hele leven in dienst van het land stelde. Zijn toewijding aan de Nederlandse krijgsmacht en zijn bijdragen aan de nationale veiligheid worden tot op de dag van vandaag gewaardeerd.
Onderscheidingen
Gedurende zijn leven ontving Schaper talrijke onderscheidingen, waaronder:
- Militaire Willems-Orde (MWO.4), 15 november 1940
- Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw, 17 april 1967
- Grootofficier in de Orde van Oranje-Nassau
- Distinguished Flying Cross, 10 januari 1941
- Oorlogsherinneringskruis met gesp
- Ereteken voor Orde en Vrede
- Gouden Generaal Snijderspenning, december 1993
In 2011 werd ter ere van Schaper een plaquette onthuld aan de gevel van zijn geboortehuis in Joure. Daarnaast werd in Feanwâlden een straat naar hem vernoemd: de Heije Schaperloane.
Conclusie
Heije Schaper was een militair die zich gedurende zijn hele leven inzette voor de Nederlandse krijgsmacht. Zijn heldendaden tijdens de Tweede Wereldoorlog en zijn strategische leiderschap in de wederopbouw van de Koninklijke Luchtmacht hebben hem een plaats gegeven in de Nederlandse geschiedenis. Zijn leven weerspiegelt de waarden van plichtsbesef, moed en toewijding aan het vaderland. Schapers nalatenschap blijft voortleven, niet alleen in de verhalen van zijn heldendaden, maar ook in de blijvende invloed die hij heeft gehad op de Nederlandse defensie.
Bronnen en meer informatie
- Afbeelding: Ministerie van Defensie, CC0, via Wikimedia Commons
- Bronnen Mei1940
- Loe de Jong’s werk, “Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog“ – Dit is een toonaangevend werk over de geschiedenis van Nederland in de Tweede Wereldoorlog
