Gorlice-Tarnów Offensief: Keerpunt Eerste Wereldoorlog 1915

Gorlice-Tarnów Doorbraak tijdens Eerste Wereldoorlog, massale aanval van de Centrale Mogendheden op Russische linies in 1915.
Duitse en Oostenrijks-Hongaarse troepen doorbreken Russische linies bij Gorlice-Tarnów, resulterend in grootschalige terugtrekking.

Het Gorlice-Tarnów Offensief tijdens de Eerste Wereldoorlog werd aanvankelijk opgezet als een beperkte Duitse aanval om de Russische druk op de Oostenrijks-Hongaarse troepen aan het oostfront te verlichten. Deze operatie groeide echter uit tot een van de meest succesvolle offensieven van de Centrale Mogendheden in 1915. Het resulteerde in de ineenstorting van de Russische linies en een gedwongen terugtrekking van Russische troepen diep het eigen grondgebied in.

Achtergrond van het Offensief

De Beginfase van de Oorlog aan het Oostfront

De eerste maanden van de oorlog aan het oostfront werden gekenmerkt door grootschalige bewegingen en hevige veldslagen. Het Duitse Achtste Leger behaalde opmerkelijke successen tegen het Russische Tweede Leger bij de Slag bij Tannenberg in augustus 1914. Deze overwinning werd gevolgd door de Slag bij de Mazurische Meren, waarin de Russen zich terugtrokken naar versterkte posities.

Ondertussen voerden de Oostenrijks-Hongaarse troepen de Slag bij Galicië, waarbij ze aanvankelijk terreinwinst boekten. Echter, Russische tegenaanvallen dwongen hen terug naar de Karpaten. In de daaropvolgende maanden voerden beide zijden bloedige, maar grotendeels onbesliste, wintercampagnes in de bergen.

De Strategische Context

Tegen het voorjaar van 1915 had het Oostenrijks-Hongaarse leger aanzienlijke verliezen geleden. Generaal Franz Conrad von Hötzendorf, de Oostenrijks-Hongaarse stafchef, vroeg dringend om Duitse steun om de Russische druk te verlichten. De Duitse stafchef, Erich von Falkenhayn, stemde in met een plan om een krachtig offensief te lanceren, gericht op de Russische posities bij Gorlice en Tarnów, in het huidige Polen. Het doel was om niet alleen de druk op de Oostenrijks-Hongaarse linies te verlichten, maar ook om de Russische strijdkrachten blijvend te verzwakken.

Soldaten van het 100e Teschen Infanterieregiment met Schwarzlose machinegeweren tijdens de aanval op de Pustki-heuvel bij Gorlice.
Het 100e Teschen Infanterieregiment bestormt de Pustki-heuvel bij Gorlice, ondersteund door Schwarzlose machinegeweren met beschermingsplaten.

Voorbereidingen voor het Offensief

De Oprichting van het Elfde Leger

Het Duitse Elfde Leger werd speciaal opgericht voor deze operatie. Onder leiding van generaal August von Mackensen en met kolonel Hans von Seeckt als stafchef, bestond het uit acht Duitse divisies, versterkt met zware artillerie en ondersteunende Oostenrijks-Hongaarse eenheden. Deze troepen waren goed getraind in aanvalstactieken, mede ontwikkeld op het westfront.

Het Oostenrijks-Hongaarse Vierde Leger, onder leiding van aartshertog Jozef Ferdinand, werd toegevoegd aan de aanvalsmacht. Samen vormden zij een krachtige legermacht, uitgerust met zware mortieren, vliegtuigen voor artilleriebeschietingen en veldtelefoondiensten om de communicatie te verbeteren.

Russische Tegenstanders

Het Russische Derde Leger, onder bevel van generaal Radko Dmitriev, verdedigde het gebied. Ondanks een numerieke overmacht, kampte het Russische leger met een ernstig tekort aan munitie en zware artillerie. Dit gebrek aan middelen zou een belangrijke factor worden in de uitkomst van de slag.

Het Begin van de Slag

Artilleriebeschietingen en Voorbereidingen

Op 1 mei 1915 begon het Gorlice-Tarnów Offensief met een verwoestend artilleriebombardement door de Duitse en Oostenrijks-Hongaarse troepen. Gedurende twee dagen richtte de zware artillerie een enorme ravage aan in de Russische linies. De Duitse troepen maakten gebruik van hun superieure veldtelefoons en luchtverkenning om de artilleriebeschietingen met precisie te richten. De verwoestende effecten van deze beschietingen, versterkt door de inzet van zware mortieren, veroorzaakten enorme verliezen onder de Russische troepen en vernietigden veel van hun loopgraven.

Generaal Mackensen stond erop dat de aanvalslinies gelijkmatig moesten oprukken, zonder de coördinatie tussen eenheden in gevaar te brengen. Zijn aanpak leverde een goed georganiseerde doorbraak op die de Russen al snel dwong tot een terugtrekking.

De Doorbraak bij Gorlice

Op 2 mei volgde de infanterieaanval, waarbij Duitse en Oostenrijks-Hongaarse troepen drie verdedigingslinies van het Russische Derde Leger doorbraken. De Russische verdedigingswerken waren onvoldoende voorbereid op de geconcentreerde aanval. Binnen enkele dagen hadden de troepen van Mackensen Gorlice en omringende gebieden veroverd.

Volgens rapporten namen de Centrale Mogendheden op 3 mei al 12.000 Russische gevangenen. In de woorden van Hermann von François, een van de Duitse commandanten, “leek Gorlice op een zee van ruïnes” na de zware beschietingen en gevechten.

De Russische Reactie en Verdere Ontwikkelingen

Radko Dmitriev en de Russische Tegenmaatregelen

Generaal Radko Dmitriev probeerde tevergeefs de situatie te stabiliseren door versterkingen naar het front te sturen. Twee Russische divisies werden ingezet om de doorbraak te stoppen, maar deze werden vernietigd nog voordat ze effectieve tegenstand konden bieden. Dmitriev rapporteerde later dat deze eenheden “simpelweg van de kaart verdwenen.”

Ondanks de beperkte versterkingen die hij ontving, gaf Dmitriev opdracht tot een tactische terugtrekking van delen van zijn leger om verdere verliezen te voorkomen. De Russische commandant, grootvorst Nikolaj Nikolajevitsj, gaf toestemming voor een beperkte terugtrekking, maar weigerde om een grootschalige strategische terugtocht te plannen. Dit gebrek aan proactieve planning zou later ernstige gevolgen hebben.

Vervolg van de Aanval

Op 6 mei meldde Mackensen dat “de vijand zich langs de gehele linie terugtrekt.” Zijn troepen hadden tegen die tijd een afstand van ongeveer 100 kilometer afgelegd, een opmerkelijke prestatie gezien het terrein en de logistieke uitdagingen. Op 11 mei bereikten zijn troepen de rivier de San, waar de Russen hun laatste verdedigingslinie hadden opgezet.

De Russische reserves waren inmiddels bijna uitgeput. Veel soldaten in Dmitrievs leger waren nieuwelingen zonder voldoende training of uitrusting. Sommige eenheden werden zelfs naar het front gestuurd met slechts granaten of geïmproviseerde wapens zoals houten stokken. Ondanks deze omstandigheden hielden sommige Russische divisies, zoals het Kaukasische Korps, stand tegen de overweldigende kracht van de Duitse artillerie.

De Slag om Przemyśl en de Val van Galicië

De Gevechten om de San-rivier

Na het bereiken van de rivier de San, richtten de troepen van Mackensen zich op de verovering van de vestingstad Przemyśl. Deze stad had eerder tijdens de oorlog maandenlang standgehouden tegen Russische belegeringen, maar kon nu niet op tijd worden versterkt. De Duitse en Oostenrijks-Hongaarse troepen begonnen op 31 mei met hun aanval op de buitenste forten van de stad, terwijl het Russische garnizoen zich voorbereidde op een ordelijke terugtocht.

Op 3 juni marcheerden de troepen van Mackensen ongestoord Przemyśl binnen. Deze verovering markeerde het verlies van een strategisch belangrijke positie voor de Russen. De Russische Derde en Achtste Legers werden gedwongen zich verder terug te trekken richting Lemberg (het huidige Lviv).

De Strategische Gevolgen in Juni 1915

De successen van de Centrale Mogendheden in het Gorlice-Tarnów Offensief leidden tot een reeks Russische nederlagen. Het Oostenrijks-Hongaarse en Duitse leger heroverden bijna geheel Galicië, waardoor de Russische controle over de regio vrijwel volledig verdween. De Russische troepen waren ernstig verzwakt door zware verliezen, een tekort aan munitie en een gebrek aan effectieve strategische planning. Deze situatie dwong de grootvorst uiteindelijk om grote delen van zijn front te verkorten en belangrijke posities op te geven.

Duitse zware houwitser, mogelijk een 21 cm Mörser 16, gebruikt tijdens de Eerste Wereldoorlog in bombardementen op vijandelijke linies.
Duitse zware houwitser, vermoedelijk een 21 cm Mörser 16, ingezet voor precisiebombardementen op vijandelijke posities in WOI.

De Val van Lemberg en de Grote Terugtocht

De Aanval op Lemberg

Na de verovering van Przemyśl en de doorbraak bij de San-rivier richtten de Centrale Mogendheden hun aandacht op Lemberg (nu Lviv). Deze stad was strategisch belangrijk vanwege haar rol als transport- en bevoorradingsknooppunt en werd gezien als de sleutel tot Galicië. Op 13 juni 1915 begonnen de Duitse en Oostenrijks-Hongaarse legers aan een grootschalige aanval op de Russische posities rond de stad.

De Russische legers waren inmiddels ernstig verzwakt door de verliezen van de vorige weken. Veel eenheden waren uitgeput en hadden geen tijd gehad om zich te hergroeperen of nieuwe verdedigingslinies op te bouwen. Ondanks moedige pogingen van het Russische Derde en Achtste Leger om de opmars te vertragen, marcheerden de troepen van Mackensen op 22 juni Lemberg binnen. Dit markeerde het definitieve verlies van Galicië voor Rusland.

De Russische Grote Terugtocht

De inname van Lemberg luidde het begin in van wat bekend staat als de “Grote Terugtocht” van het Russische leger in 1915. Om verdere vernietiging van zijn troepen te voorkomen, gaf grootvorst Nikolaj Nikolajevitsj opdracht om niet alleen Galicië, maar ook grote delen van Polen te evacueren. Dit besluit leidde tot een ongekende terugtrekking over honderden kilometers, waarbij de Russische legers hun verdedigingslinies achterlieten.

De Grote Terugtocht was niet zonder kosten. Tijdens de chaotische evacuatie raakten duizenden soldaten geïsoleerd en werden ze gevangen genomen door de oprukkende Duitse en Oostenrijks-Hongaarse troepen. Steden zoals Warschau en Brest-Litovsk vielen in de handen van de Centrale Mogendheden, terwijl de Russische troepen zich terugtrokken tot achter de rivieren Bug en Dniester.

Gevolgen voor het Russische Leger

Verlies van Materiaal en Morale Schade

Het verlies van Galicië en de daaropvolgende terugtocht hadden een enorme impact op het Russische leger. Grote hoeveelheden wapens, munitie en andere voorraden werden achtergelaten of vernietigd om te voorkomen dat ze in vijandelijke handen vielen. Het moreel van de Russische soldaten en officieren bereikte een dieptepunt, mede door het gebrek aan vertrouwen in het opperbevel en de chaotische aard van de terugtrekking.

Volgens schattingen verloren de Russen tijdens het Gorlice-Tarnów Offensief en de daaropvolgende operaties meer dan 1,5 miljoen soldaten door doden, gewonden en gevangenneming. De Centrale Mogendheden leden ook aanzienlijke verliezen, maar konden deze grotendeels compenseren dankzij hun beter georganiseerde logistieke systemen en reserves.

Strategische Veranderingen

Na de nederlagen van 1915 stond het Russische leger voor een moeilijke keuze. De focus verschoof van offensieve naar defensieve strategieën. Dit betekende een einde aan de Russische pogingen om grootschalige offensieven uit te voeren, zoals in de beginfase van de oorlog. In plaats daarvan richtte het leger zich op het consolideren van zijn linies en het herstellen van de bevoorradingsketens.

De Grote Terugtocht maakte ook duidelijk dat het Russische leger ernstig tekortkwam op het gebied van moderne oorlogsvoering, met name in de beschikbaarheid van artillerie, munitie en transportmiddelen. Het Russische opperbevel begon plannen te maken om deze tekortkomingen aan te pakken, hoewel veel hervormingen te laat kwamen om een blijvende impact op de oorlog te hebben.

De Centrale Mogendheden: Een Dubbelzinnige Overwinning

Tactisch en Strategisch Succes

Voor de Centrale Mogendheden was het Gorlice-Tarnów Offensief een van de grootste successen aan het oostfront. Ze hadden meer dan 480.000 Russische soldaten gevangen genomen en controle verworven over strategisch belangrijke gebieden zoals Galicië en de olievelden rond Lemberg. Deze gebieden waren cruciaal voor de bevoorrading van de Oostenrijks-Hongaarse en Duitse oorlogsmachines.

Het succes van het offensief gaf ook een enorme impuls aan het moreel van de Oostenrijks-Hongaarse troepen, die sinds het begin van de oorlog veel nederlagen hadden geleden. Voor het Duitse leger betekende de overwinning een bevestiging van hun militaire superioriteit en de effectiviteit van hun gecombineerde wapenstrategieën.

Grenzen van het Succes

Hoewel het offensief aanzienlijke resultaten opleverde, was het niet zonder beperkingen. Het uiteindelijke doel om Rusland volledig uit de oorlog te dwingen werd niet bereikt. De Russische legers, hoewel verzwakt, wisten hun cohesie te behouden en zich terug te trekken naar nieuwe verdedigingslinies die verdere Duitse en Oostenrijks-Hongaarse opmars zouden vertragen.

Daarnaast had de zware inzet van troepen en middelen tijdens het offensief een hoge tol geëist van de Centrale Mogendheden. Veel divisies die deelnamen aan het offensief hadden zware verliezen geleden, en het herstel van deze eenheden zou tijd en middelen vergen die de oorlogsinspanningen op andere fronten beïnvloedden.

Russische krijgsgevangenen na de Slag bij Gorlice, mei 1915, vastgelegd tijdens hun gevangenneming door de Centrale Mogendheden.
Russische Krijgsgevangenen na de Slag bij Gorlice (1915)

Analyse en Nasleep van het Offensief

De Impact op het Oostfront

Het Gorlice-Tarnów Offensief was een van de meest ingrijpende operaties aan het oostfront tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het veroorzaakte niet alleen de grootste Russische nederlaag van de oorlog, maar bracht ook blijvende strategische en psychologische gevolgen met zich mee. De ineenstorting van de Russische linies toonde aan hoe kwetsbaar het Russische leger was voor goed gecoördineerde aanvallen van de Centrale Mogendheden, met name wanneer deze werden ondersteund door moderne tactieken en superieure artillerie.

De terugtrekking van Rusland uit Galicië en het verlies van belangrijke steden zoals Lemberg en Warschau betekenden een aanzienlijke vermindering van de invloed van Rusland in Midden-Europa. Bovendien versterkte de controle van de Centrale Mogendheden over de Galicische olievelden hun economische en militaire positie, wat hen in staat stelde hun oorlogsinspanningen voort te zetten.

Kritiek op het Russische Beleid

Historici hebben vaak gewezen op het gebrek aan strategische visie van het Russische opperbevel als een van de belangrijkste oorzaken van de nederlaag. De Russische commandanten slaagden er niet in om effectieve tegenmaatregelen te nemen tegen het offensief, wat resulteerde in chaotische terugtrekkingen en enorme verliezen. Het vasthouden aan slecht verdedigbare posities en het onderwaarderen van de kracht van de Centrale Mogendheden droegen bij aan de omvang van de nederlaag.

Een andere veelgenoemde oorzaak was de gebrekkige uitrusting van de Russische troepen. Het tekort aan artillerie, munitie en andere essentiële middelen beperkte de Russische capaciteit om weerstand te bieden aan de krachtige aanvallen van de vijand. Dit probleem werd verergerd door inefficiënte logistieke netwerken en een gebrek aan coördinatie tussen verschillende Russische legers.

Conclusie

Het Gorlice-Tarnów Offensief van 1915 was een keerpunt in de Eerste Wereldoorlog aan het oostfront. Het markeerde niet alleen het hoogtepunt van de militaire samenwerking tussen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije, maar benadrukte ook de structurele zwakheden van het Russische leger. Hoewel het offensief grote strategische en tactische successen opleverde voor de Centrale Mogendheden, slaagden ze er niet in om Rusland volledig uit de oorlog te dwingen, wat hun bredere strategische doelen beperkte.

Voor Rusland betekende het offensief een drastische herbeoordeling van hun militaire strategie. Het verlies van Galicië en de Grote Terugtocht toonden aan hoe dringend hervormingen nodig waren, hoewel deze pas laat in de oorlog werden geïmplementeerd. Het offensief illustreerde ook de uitdagingen van moderne oorlogsvoering, waarbij artillerie en logistiek steeds belangrijker werden.

De slag blijft een cruciaal onderwerp in de geschiedschrijving van de Eerste Wereldoorlog, zowel vanwege de schaal en intensiteit ervan als vanwege de invloed op de bredere ontwikkelingen aan het oostfront.

Bronnen en meer informatie

  1. Afbeelding 1: Department of Military Art and Engineering, at the U.S. Military Academy (West Point), Public domain, via Wikimedia Commons
  2. Afbeelding 2: Zawatzky Alois, Public domain, via Wikimedia Commons
  3. Afbeelding 3: scanned by Julo, Public domain, via Wikimedia Commons
  4. Afbeelding 4: Photostelle der Deutsche Südarmee, Public domain, via Wikimedia Commons
  5. Alexei Oleynikov (2016). Russia-Shield of Entente. St. Petersburg: Piter. ISBN 978-5-496-01795-4.
  6. Prit Buttar (2017). Germany Ascendant: The Eastern Front 1915. Oxford: Osprey Publishing. ISBN 978-1472819376.
  7. Prit Buttar (2014). Collision of Empires: The War on the Eastern Front in 1914. Oxford: Osprey Publishing. ISBN 978-1472803351.
  8. Norman Stone (1998) [1975]. The Eastern Front 1914–1917. London: Penguin. ISBN 0140267255.
  9. David Stone (2015). The Russian Army in the Great War: The Eastern Front, 1914–1917. Lawrence: University Press of Kansas. ISBN 978-0700620951.
  10. R.T. Foley (2007) [2005]. German Strategy and the Path to Verdun: Erich von Falkenhayn and the Development of Attrition, 1870–1916. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-04436-3.