Fritz Haber (9 december 1868 – 29 januari 1934) was een Duitse chemicus die vooral bekend staat om zijn ontwikkeling van het Haber–Bosch-proces, waarmee ammoniak op grote schaal kan worden gesynthetiseerd uit stikstof en waterstof. Hij ontving in 1918 de Nobelprijs voor de Scheikunde voor deze uitvinding, die een revolutie teweegbracht in de landbouw door de grootschalige productie van kunstmest mogelijk te maken. Daarnaast speelde Haber een prominente rol in de ontwikkeling van chemische wapens tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Inhouds opgave
Vroege leven en opleiding
Fritz Haber werd geboren in Breslau, toenmalig deel van het Koninkrijk Pruisen (nu Wrocław, Polen), in een welgestelde Joodse familie. Zijn vader, Siegfried Haber, was een succesvolle handelaar in verfstoffen en chemische producten. Haber’s moeder, Paula, overleed kort na zijn geboorte, waardoor zijn relatie met zijn vader complex en vaak gespannen was. Ondanks deze moeilijkheden ontwikkelde Haber een sterke interesse in wetenschap en chemie.
Na zijn middelbare school begon Haber zijn studie scheikunde aan de Friedrich Wilhelm Universiteit in Berlijn, later gevolgd door studies in Heidelberg en Charlottenburg. In 1891 promoveerde hij aan de Friedrich Wilhelm Universiteit met zijn proefschrift over chemische reacties met piperonal.
Wetenschappelijke doorbraken
Het Haber-Bosch-proces
Haber’s grootste wetenschappelijke prestatie is zonder twijfel het Haber-Bosch-proces, ontwikkeld tijdens zijn tijd aan de Universiteit van Karlsruhe. Samen met zijn assistent Robert Le Rossignol ontdekte hij een methode om ammoniak te synthetiseren uit stikstof en waterstof onder hoge druk en temperatuur, met behulp van een katalysator. Dit proces werd later opgeschaald voor industriële productie door Carl Bosch bij BASF.
Het Haber-Bosch-proces was een revolutionaire doorbraak, vooral op het gebied van kunstmestproductie. Voorheen was de beschikbaarheid van stikstofhoudende meststoffen afhankelijk van natuurlijke bronnen, zoals guano en chilisalpeter. Dankzij Haber’s methode kon ammoniak, en daarmee kunstmest, op grote schaal en tegen lagere kosten geproduceerd worden. Tegenwoordig wordt geschat dat bijna de helft van de wereldbevolking afhankelijk is van voedsel geproduceerd met behulp van ammoniak afkomstig uit dit proces.
Bijdragen aan chemische oorlogvoering
Naast zijn werk aan het Haber-Bosch-proces, staat Fritz Haber ook bekend om zijn bijdrage aan de ontwikkeling van chemische wapens tijdens de Eerste Wereldoorlog. Haber was een Duitse nationalist en steunde enthousiast de oorlogsinspanningen van zijn land. Hij speelde een sleutelrol in de ontwikkeling van chloorgas als wapen, dat voor het eerst werd ingezet tijdens de Tweede Slag om Ieper in 1915. Hoewel chemische wapens door de Haagse Conventie van 1907 waren verboden, was Duitsland een van de eerste landen die deze wapens tijdens de oorlog gebruikte.
Haber was persoonlijk aanwezig bij de inzet van chloorgas aan het front. Zijn betrokkenheid bij chemische oorlogsvoering werd fel bekritiseerd, zowel tijdens als na de oorlog, waarbij sommige wetenschappers, waaronder Albert Einstein, zijn werk veroordeelden als onethisch.
Persoonlijk leven en morele dilemma’s
Fritz Haber’s persoonlijke leven werd overschaduwd door tragedie. Zijn eerste vrouw, Clara Immerwahr, was een getalenteerde chemicus en een van de eerste vrouwen in Duitsland die een doctoraat in scheikunde behaalde. Zij pleegde echter zelfmoord in 1915, vermoedelijk vanwege haar afkeuring van Haber’s werk aan chemische wapens. Clara’s dood vond plaats kort na de inzet van chloorgas, wat tot veel speculatie heeft geleid over de invloed van Haber’s militaire werk op haar beslissing om uit het leven te stappen.
Na Clara’s dood hertrouwde Haber in 1917 met Charlotte Nathan, met wie hij twee kinderen kreeg. Hun huwelijk eindigde echter in een scheiding in 1927.
Nobelprijs en wetenschappelijke erkenning
In 1918 ontving Fritz Haber de Nobelprijs voor de Scheikunde voor zijn ontwikkeling van het Haber-Bosch-proces. Ondanks de enorme bijdrage die zijn uitvinding leverde aan de landbouw, bleef Haber’s reputatie controversieel vanwege zijn betrokkenheid bij chemische oorlogsvoering. De toekenning van de Nobelprijs aan Haber werd daarom door sommigen kritisch ontvangen, vooral gezien de ethische bezwaren die men had tegen zijn werk tijdens de oorlog.
Naast het Haber-Bosch-proces leverde Haber ook bijdragen aan andere wetenschappelijke gebieden, waaronder elektrochemie, thermodynamica en de fysische chemie. Hij werkte samen met Max Born aan de Born-Haber-cyclus, die de roosterenergie van ionische vaste stoffen berekent.
De jaren tussen de wereldoorlogen
Na de Eerste Wereldoorlog bleef Haber betrokken bij de ontwikkeling van chemische technologieën. Een van zijn belangrijkste onderzoeksprojecten in deze periode was het zoeken naar een manier om goud uit zeewater te winnen, een poging die uiteindelijk mislukte vanwege de lage concentraties goud in het water. Daarnaast was hij betrokken bij de ontwikkeling van Zyklon A, een cyanidegas dat oorspronkelijk bedoeld was als insecticide. Dit gas werd later door de nazi’s aangepast tot Zyklon B, dat tijdens de Holocaust op verschrikkelijke wijze werd gebruikt in concentratiekampen.
Het einde van een carrière
Haber’s leven veranderde drastisch na de opkomst van het nazisme in Duitsland. Hoewel hij zich in de jaren daarvoor tot het christendom had bekeerd en tijdens de oorlog voor zijn vaderland had gevochten, werd hij vanwege zijn Joodse afkomst door de nazi’s gedwongen zijn positie als directeur van het Kaiser Wilhelm Instituut voor Fysische Chemie en Elektrochemie op te geven.
Haber verliet Duitsland in 1933 en bracht zijn laatste levensjaren door in ballingschap, waarbij hij korte tijd verbleef in onder andere Engeland, Spanje en Zwitserland. In 1934 accepteerde hij een uitnodiging van Chaim Weizmann om het Sieff Onderzoeksinstituut in het toenmalige Palestina te leiden. Echter, tijdens zijn reis naar Palestina stierf Haber aan een hartaanval in een hotel in Basel, Zwitserland, op 29 januari 1934.
Nalatenschap
Haber’s wetenschappelijke erfenis is zowel groot als omstreden. Zijn werk aan het Haber-Bosch-proces legde de basis voor de moderne landbouw en is nog steeds van cruciaal belang voor de wereldwijde voedselvoorziening. Tegelijkertijd blijft zijn rol in de ontwikkeling van chemische wapens en de latere inzet van Zyklon B tijdens de Holocaust een bron van morele en ethische discussies.
Het Fritz Haber Instituut in Berlijn, dat deel uitmaakt van de Max Planck-vereniging, werd in 1953 naar hem vernoemd ter ere van zijn wetenschappelijke bijdragen. Het Fritz Haber Onderzoekscentrum voor Moleculaire Dynamica aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem bevordert daarnaast de wetenschappelijke samenwerking tussen Israël en Duitsland.
Conclusie
Fritz Haber was een briljant wetenschapper met een ingewikkeld nalatenschap. Hoewel zijn werk in de chemie een cruciale bijdrage leverde aan de landbouw en de wereldvoedselvoorziening, blijft zijn betrokkenheid bij chemische oorlogsvoering een donkere schaduw werpen over zijn reputatie. Zijn persoonlijke tragedies en morele dilemma’s tonen de complexe relatie tussen wetenschap, ethiek en nationale loyaliteit in een turbulente tijd van wereldgeschiedenis.
Bronnen
- Stoltzenberg, D. (2004). Fritz Haber: Chemist, Nobel Laureate, German, Jew. Chemical Heritage Foundation.
- Charles, D. (2005). Master Mind: The Rise and Fall of Fritz Haber, the Nobel Laureate Who Launched the Age of Chemical Warfare. Harper Perennial.
- Cornwell, J. (2004). Hitler’s Scientists: Science, War, and the Devil’s Pact. Penguin Books.
- Bodenheimer, F. S. (1955). The Life of Chaim Weizmann: Scientist, Statesman, and Architect of the State of Israel. W. W. Norton & Company.
- Haber, L. F. (1986). The Poisonous Cloud: Chemical Warfare in the First World War. Clarendon Press.
- Bronnen Mei1940
- Afbeelding: Fritz Haber public Domein Wiki Commens
,_SFA002023057.jpg){kind=link}