Franz Pfeffer von Salomon (19 februari 1888 – 12 april 1968), vaak simpelweg Franz von Pfeffer genoemd, was een sleutelfiguur in de vroege jaren van de nationaalsocialistische beweging in Duitsland. Als de eerste Opperste Leider van de Sturmabteilung (SA) vanaf 1926, speelde hij een belangrijke rol in de heropbouw van deze paramilitaire organisatie na haar ontbinding in 1923. Zijn carrière binnen de SA en de NSDAP markeerde een cruciale periode in de geschiedenis van de nazi-partij, waarin de partij haar basis versterkte en uitbreidde. Ondanks zijn aanvankelijke successen leidde een fundamenteel conflict met Adolf Hitler uiteindelijk tot zijn aftreden in 1930 en zijn uiteindelijke uitsluiting uit de partij in 1941.
Inhouds opgave
Vroege jaren van Franz Pfeffer von Salomon
Franz Pfeffer von Salomon werd geboren op 19 februari 1888 in Düsseldorf, als oudste van zeven kinderen in een Pruisisch ambtenarengezin. Zijn familie stamde uit de lagere adel van de Neder-Rijn. Na zijn gymnasiumopleiding begon hij rechten te studeren aan de Universiteit van Heidelberg, waar hij zich voorbereidde op een juridische carrière. Echter, zijn ambitie om in het leger te dienen overwon en hij begon aan zijn militaire opleiding in 1910.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende Pfeffer in het Infanterieregiment No. 13 (1ste Westfaalse) op het Westfront. Hij diende in zowel gevechts- als stafposities en werd onderscheiden met het IJzeren Kruis 1e en 2e klasse. Hij bereikte de rang van Hauptmann (kapitein) tegen het einde van de oorlog in 1918, waarna hij werd ontslagen uit het leger. Net als vele andere veteranen sloot Pfeffer zich aan bij de Freikorps-beweging, waar hij een militair leider werd van het Westfaalse “Freikorps von Pfeffer”. Dit Freikorps vocht in de Baltische staten, de Ruhr en Opper-Silezië tijdens de revolutionaire onrust van de jaren 1919-1920.
Betrokkenheid bij rechts-nationalistische politiek
Na de mislukte Kapp Putsch in 1920, waar Pfeffer bij betrokken was, kreeg hij amnestie in 1921. Hij richtte zijn energie op het organiseren van verzetsgroepen tegen de Franse bezetting van het Ruhrgebied van 1923 tot 1925, een cruciale periode voor het versterken van het Duitse nationalisme. In deze tijd raakte Pfeffer meer betrokken bij de rechts-nationalistische politiek en sloot zich aan bij het Völkisch-Socialistische Blok. In mei 1924 werd hij voorzitter van de Westfaalse afdeling van deze beweging. Zijn politieke activiteiten zouden hem uiteindelijk naar de NSDAP (Nazi-partij) leiden.
Opkomst binnen de NSDAP en benoeming tot SA-leider
Pfeffer von Salomon trad in maart 1925 toe tot de heropgerichte Nazi-partij, kort na het opheffen van het verbod dat was ingesteld na de mislukte Bierkellerputsch van 1923. Zijn lidmaatschapsnummer was 16.101, wat hem tot een vroege aanhanger maakte van het nazi-ideaal. In diezelfde maand werd hij benoemd tot Gauleiter van Westfalen, een van de regionale leiders van de partij. Hier speelde hij een cruciale rol in het herstructureren en versterken van de partij in zijn regio.
In september 1925 trad Pfeffer toe tot de Nationale Socialistische Arbeidersvereniging, een coalitie van Gauleiters uit Noord- en West-Duitsland die onder leiding van Gregor Strasser opereerde. Deze groep probeerde het partijprogramma te wijzigen, maar werd ontbonden na de Bamberger Conferentie in 1926, waarbij Adolf Hitler zijn controle over de partij versterkte.
Toen de partijstructuur in Westfalen werd herzien en samengevoegd met de Rijnlandse afdeling tot het Großgau Ruhr, werd Pfeffer tijdelijk medeleider van deze nieuwe regio samen met Joseph Goebbels en Karl Kaufmann. Echter, interne conflicten en rivaliteit leidden tot een herstructurering waarbij Kaufmann als enige leider overbleef.
Leiderschap van de Sturmabteilung (SA)
In augustus 1926 kreeg Pfeffer van Hitler de opdracht om het leiderschap van de SA op zich te nemen, de paramilitaire organisatie van de NSDAP. Dit werd op 1 november 1926 formeel bevestigd, toen Pfeffer de titel van Oberster SA-Führer (Opperste SA-leider) kreeg. Dit maakte hem verantwoordelijk voor het heropbouwen van de SA, die na de Bierkellerputsch tijdelijk was ontbonden.
Pfeffer reorganiseerde de SA en breidde haar uit. In 1928 creëerde hij zeven nieuwe regionale commando’s voor de SA. Onder zijn leiding groeide de SA van ongeveer 30.000 naar meer dan 60.000 leden. Zijn leiderschap werd echter gekenmerkt door groeiende meningsverschillen met Hitler over de rol van de SA binnen de bredere nazi-beweging.
Pfeffer beschouwde de SA als een revolutionaire militaire kracht die de Reichswehr (het Duitse leger) zou vervangen en een volksleger zou worden dat de Weimarrepubliek omver zou werpen. Hitler, daarentegen, zag de SA als een propagandamiddel en ordedienst, bedoeld om de partij te ondersteunen bij verkiezingscampagnes en straatgevechten met politieke tegenstanders. Deze fundamentele verschillen leidden tot een breuk tussen Pfeffer en Hitler in 1930.
Aftreden en breuk met Hitler
Het conflict bereikte zijn hoogtepunt in augustus 1930, toen Pfeffer op een partijconferentie eiste dat de SA een grotere politieke rol zou krijgen, inclusief zetels in de Reichstag. Hitler weigerde en Pfeffer diende zijn ontslag in, dat op 12 augustus 1930 werd geaccepteerd. Hitler nam tijdelijk zelf het commando van de SA over, maar benoemde al snel Ernst Röhm tot Stabschef van de SA in januari 1931. Röhm’s terugkeer naar Duitsland markeerde het einde van Pfeffer’s invloed binnen de SA.
Latere jaren en uitsluiting uit de Nazi-partij
Na zijn aftreden bleef Pfeffer lid van de SA tot 1933, toen hij werd overgeplaatst naar de reserve. Hij werd echter in november 1932 nog verkozen in de Reichstag, een positie die hij tot 1941 zou bekleden. Ondanks zijn formele positie binnen de partij bleef Pfeffer in toenemende mate geïsoleerd en met argwaan bekeken door zijn partijgenoten, vooral nadat Rudolf Hess in mei 1941 naar Schotland vluchtte. Pfeffer werd kort gearresteerd, maar vervolgens vrijgelaten. Toch werd hij op 14 november 1941 uit de Nazi-partij gezet en verloor hij zijn zetel in de Reichstag.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Pfeffer opnieuw gearresteerd na de mislukte aanslag op Hitler op 20 juli 1944, maar hij werd na enkele maanden vrijgelaten. Aan het einde van de oorlog diende hij kortstondig als commandant van een Volkssturm-divisie.
Na de oorlog en overlijden
Na de Tweede Wereldoorlog werd Pfeffer door de geallieerden kortstondig geïnterneerd tot 1946. Tijdens de naoorlogse periode bleef hij politiek actief, met name in de Hessische afdeling van de Duitse Partij in de jaren 1940 en 1950. Hij leefde in Wiesbaden tot 1960 en verhuisde later naar München, waar hij in 1968 op 80-jarige leeftijd overleed.
De Duitse Partij (Deutsche Partei, DP) was een conservatieve politieke partij in West-Duitsland, die actief was van 1945 tot 1961. Het is belangrijk om te benadrukken dat deze partij niet dezelfde was als de NSDAP (Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij) van Adolf Hitler. De DP had een nationalistisch en conservatief karakter, maar was geen extreemrechtse of fascistische partij zoals de NSDAP.
De Duitse Partij had haar wortels in eerdere nationalistische en conservatieve bewegingen uit de Weimarperiode en het Duitse Keizerrijk. Ze vertegenwoordigde vooral de belangen van de traditionele middenklasse, boeren en kleine ondernemers. In de naoorlogse periode was de DP betrokken bij verschillende coalitieregeringen onder kanselier Konrad Adenauer en werkte ze samen met de CDU/CSU. De partij raakte echter in de jaren ’60 steeds meer gemarginaliseerd en werd uiteindelijk in 1961 opgeheven, waarbij veel van haar leden overstapten naar de CDU.
Conclusie
Franz Pfeffer von Salomon speelde een belangrijke, zij het tijdelijke, rol in de vroege jaren van de nazi-beweging. Als de eerste leider van de heropgerichte SA was hij verantwoordelijk voor de herstructurering en uitbreiding van deze paramilitaire organisatie. Zijn fundamentele meningsverschillen met Hitler over de rol van de SA leidden uiteindelijk tot zijn aftreden en zijn marginalisatie binnen de partij. Desondanks bleef hij, zij het op afstand, betrokken bij de partijpolitiek en de Duitse samenleving tot aan zijn dood.
Bronnen en meer informatie
- Fest, Joachim. Hitler. Harcourt, 2002.
- Afbeelding: Bundesarchiv, Bild 119-1587A / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 DE, via Wikimedia Commons
- Shirer, William L. The Rise and Fall of the Third Reich. Simon & Schuster, 1960.
- Kershaw, Ian. Hitler: 1889-1936 Hubris. Penguin, 1998.
- Longerich, Peter. Hitler: A Life. Oxford University Press, 2019.
- Bronnen Mei1940
