De Fokker C.X was een Nederlands dubbeldekker verkenningsvliegtuig en lichte bommenwerper, ontworpen in 1933. Dit vliegtuig, met een bemanning van twee personen, werd voornamelijk ingezet tijdens de Tweede Wereldoorlog en heeft een belangrijke rol gespeeld in zowel de Nederlandse als de Finse luchtmacht. Dit artikel biedt een diepgaande analyse van de ontwikkeling, het ontwerp en de operationele geschiedenis van de Fokker C.X.
Inhouds opgave
Ontwerp en ontwikkeling
De Fokker C.X werd oorspronkelijk ontworpen voor het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) als vervanging voor de oudere Fokker C.V. Zoals bij veel Fokker-vliegtuigen uit die tijd, was de C.X van gemengde constructie. De vleugels waren opgebouwd uit hout, terwijl de romp een gelaste stalen buisstructuur had. Het voorste gedeelte van de romp was bekleed met aluminium platen, terwijl de achterzijde bedekt was met doek.
De Fokker C.X, ontworpen in 1933, verouderde snel doordat de luchtvaarttechnologie in de jaren daarna sterk evolueerde. Hoewel het aanvankelijk voldeed aan de eisen van een verkenningsvliegtuig en lichte bommenwerper, werd het al snel ingehaald door modernere vliegtuigen, waardoor het minder effectief werd in gevechten.
Eerste prototype en productie
Het eerste prototype van de Fokker C.X werd gebouwd in 1934 en uitgerust met een Rolls-Royce Kestrel V-motor. Het vliegtuig werd door het KNIL besteld, maar na de introductie van de Amerikaanse Martin B-10s, die superieur bleken in de verkennings- en lichte bommenwerperrollen, werd de Fokker C.X al snel vervangen. Desondanks bleef het toestel in gebruik als trainer en sleeptoestel tot de Japanse aanval op Nederlands-Indië in 1941.
Productie voor Nederland en export
De Nederlandse luchtmacht bestelde in totaal 16 Fokker C.X-vliegtuigen, met later nog eens vier extra toestellen uitgerust met Kestrel IIS-motoren. Deze motoren bleken echter onbetrouwbaar, waarna de vier toestellen werden omgebouwd naar de Kestrel V-motor.
Naast de Nederlandse bestellingen werden twee Fokker C.X-vliegtuigen geleverd aan de Spaanse Republiek en vier aan Finland. De Finnen produceerden bovendien 35 C.X-vliegtuigen onder licentie tot 1942, waarbij deze toestellen werden voorzien van Bristol Pegasus XII-motoren.
In het Verenigd Koninkrijk verkreeg Airspeed Ltd. een licentie om de C.X te produceren onder de naam Airspeed AS.22, maar er werden geen orders ontvangen.
Operationele geschiedenis
Nederland in mei 1940
Tijdens de Duitse aanval op Nederland in mei 1940 werd de Fokker C.X ingezet in zijn beoogde rol als verkenningsvliegtuig en tactische bommenwerper. Dankzij de tactiek van laagvliegen, waarbij de vliegtuigen dicht bij de grond bleven om vijandelijke luchtafweer te ontwijken, behaalde de C.X enige successen. Na de capitulatie van Nederland wisten twee C.X-toestellen en hun bemanningen te ontsnappen naar Frankrijk.
Fins gebruik tijdens de Winteroorlog en daarna
De Fokker C.X speelde een prominente rol in de Finse luchtmacht tijdens de Winteroorlog, de Vervolgoorlog en de Laplandoorlog. Bij het uitbreken van de Winteroorlog was de C.X het belangrijkste korte afstand verkenningsvliegtuig en tactische bommenwerper van de Finse luchtmacht. Ondanks zijn trage snelheid stond het toestel bekend om zijn robuuste constructie, wat het een waardevolle aanwinst maakte. De maximale duiksnelheid van 540 km/u maakte het mogelijk om te ontsnappen aan Sovjet-gevechtsvliegtuigen zoals de I-153 en I-16.
Gedurende de Winteroorlog werden acht Finse Fokker C.X-toestellen neergeschoten. De laatste van de zeven overgebleven Finse C.X-toestellen crashte in 1958.
Varianten van de Fokker C.X
De Fokker C.X kende verschillende varianten, die voornamelijk verschilden in motoren en specifieke aanpassingen voor de diverse gebruikers. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste varianten:
- C.X Serie I: Originele Fokker-productie voor Nederland, uitgerust met een lijnmotor.
- C.X Serie II: Fokker-productie, geleverd aan Finland, met vier toestellen.
- C.X Serie III: In Finland in licentie gebouwde toestellen, met gemodificeerde bovenste vleugels die iets meer naar achteren waren geplaatst.
- C.X Serie IV: In Finland in licentie gebouwde toestellen, samengesteld uit reserveonderdelen, met vijf toestellen in totaal.
Gebruikers en operatoren
De Fokker C.X werd door verschillende luchtmachten gebruikt, zowel in Europa als in Azië. De belangrijkste operatoren waren Nederland en Finland, maar ook Spanje maakte gebruik van dit veelzijdige vliegtuig. Hieronder een overzicht van de belangrijkste gebruikers:
- Nederland: De Koninklijke Luchtmacht en het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger gebruikten respectievelijk 20 en 13 Fokker C.X-toestellen.
- Finland: De Finse luchtmacht gebruikte in totaal 39 toestellen, waaronder zelfgebouwde exemplaren.
- Spanje: De Republikeinse Spaanse Luchtmacht ontving twee toestellen tijdens de Spaanse Burgeroorlog.
Specificaties van de Fokker C.X
De Fokker C.X had verschillende specificaties, afhankelijk van de variant en het gebruiksland. Hieronder volgen de algemene kenmerken van de C.X, gebaseerd op de Nederlandse en Finse uitvoeringen:
Algemene kenmerken
- Bemanning: Twee (piloot en waarnemer)
- Lengte: 9,2 meter (Nederlands) of 9,1 meter (Fins)
- Spanwijdte bovenste vleugel: 12,00 meter
- Spanwijdte onderste vleugel: 10,50 meter
- Hoogte: 3,30 meter
- Vleugeloppervlak: 31,5 m²
- Leeggewicht: 1.400 kg
- Maximaal startgewicht: 2.900 kg (Nederlands) of 2.500 kg (Fins)
- Aandrijving: 1 × Rolls-Royce Kestrel vloeistofgekoelde V-12 motor (Nederlands), 485 kW (650 pk) of 850 pk (630 kW) Bristol Pegasus XII negencilinder luchtgekoelde radiale motor (Fins)
- Propellers: 2-bladig
Prestatiegegevens
- Maximale snelheid: 320 km/u (Nederlands) of 340 km/u (Fins)
- Bereik: 830 km (Nederlands) of 840 km (Fins)
- Plafond: 8.300 meter (Nederlands) of 8.400 meter (Fins)
- Klimsnelheid: 8,3 m/s
Bewapening
- Machinegeweren: 2 × 7,9 mm machinegeweren vast gemonteerd bovenop de voorkant van de romp, met een derde handmatig gericht vanuit de achterste cockpit (Nederlandse toestellen). Finse toestellen gebruikten dezelfde opstelling met 7,62 mm L-33/34 machinegeweren.
- Bommen: 2 × 175 kg of 4 × 100 kg bommen op ondervleugelrekken.
Conclusie
De Fokker C.X was een veelzijdig en robuust vliegtuig dat een belangrijke rol speelde in zowel de Nederlandse als de Finse luchtmacht tijdens de turbulente jaren rond de Tweede Wereldoorlog. Hoewel het in Nederland al snel werd vervangen door modernere vliegtuigen, bleef het in Finland een belangrijk onderdeel van de luchtmacht gedurende meerdere conflicten. De diverse varianten en internationale gebruikers van de Fokker C.X benadrukken de veelzijdigheid en de robuustheid van dit vliegtuig, dat zelfs onder zware omstandigheden wist te presteren.
Bronnen
- An Illustrated Guide to Bombers of World War II – een uitgebreide gids over bommenwerpers uit de Tweede Wereldoorlog.
- Afbeelding: Collectie Van Beek, CC0, via Wikimedia Commons
- Bronnen Mei1940
_in_de_vlucht_2161_027227.jpg){kind=link}